کاغَذ یا کاغذ، نام ماده ای است که از خمیرکتان یا پنبه یا کنف یا چوب یا ضایعات کشاورزی ساخته شود و به کار نوشتن آید واز کربن سخت تراست که درتعریف علمی وصنعتی ان امده است :تراکم الیاف سلولزی که به‌طور نامنظم داخل یکدیگر شده و در نتیجه یک مادهفشرده را می‌دهد که در ابعاد و وزنهای مختلف بدست می‌آید.
کاغذ از زمان اختراع وپیدایش تا امروز قابل اعتمادترین وسیله برای انتقال اندیشه وتفکروعقیده بشر بوده‌است و نقش مهمی در جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات و دانش بشر که نتیجه تجربیات و تفکرات اوست دارد سپس با اختراع مرکب ورشد صنعت چاپ کاغذ جلوه ای نو به خود گرفت و به صورت یک پدیده مهم درامد.
مصرف کاغذ با اختراع آن توسط مصریان همراه بوده‌است و نشانگر سطح رشد علمی و فرهنگی مصرباستان می‌باشد. با پیشرفت علم و اشنایی بیشتربشربا دانش رنگ، کاغذهای رنگی برای جلب توجه و زیبایی و مقوا و کارتن‌های رنگ آمیزی شده برای بسته‌بندی و بالاخره جعبه‌های شیرینی و شکلات برای مصرف خانگی و نظایر اینها به وجودامد که همه دلیل بر دانش برتر و استفاده بشر از این صنعت مهم و اختراع بزرگ است که روز به روز رو به توسعه و تکامل می‌باشد
درتاریخ امده است مصریان باستان اولین مردمانی بوده‌اند که از نوعی نی شبیه بامبو به نام پاپیروس صفحاتی می‌ساختند و بر روی آن می‌نوشتند.کاغذ بردی را نیزمصریان اختراع کردند. مردم مصر نی پاپیروس را به صورت نوارهای نازک و بسیار ظریفی کنار یکدیگر قرار می‌دادند و سپس به وسیلهفشارها و صیقل دادن به آن به شکل ورق درمی‌آوردند.
نوشتن سابقه ای چندین هزارساله داردو بشر درابتدای شروع تمدن و ابداع خط از گل رس لوحه‌هایی می‌ساخت و برای نوشتن مطالب خود استفاده می‌کرد؛ این الواح با حرارت آفتاب خشک می‌شد یا با آتش پخته می‌شد. در ۲۵۰۰ سال پیش قبل از میلاد بود که برای ثبت و ضبط کلمات، مسئله نوشتن بر کاغذ برذهن انسان امدو پاپیروس را مصری‌ها درست کردند، چند برگ پاپیروس را مصری‌ها بهم می چسبانده‌اند تا یک نواردراز طومار مانند بدست آید. کاغذ پاپیروس از بهم پیوستن برگها و پوسته گیاهی نی مانند به نام پاپیروس ساخته میشده است برگهای پاپیروس نسبتاً شکننده بودند و لذا به فکر افتادند از پوست بعضی حیوانات مثل گوسفند، آهو و گوساله استفاده شود. برای اولین بار در شهر پرگاموس واقع در آسیای صغیر، صنعتگران از پوست حیوانات با شیوه‌های مخصوص، پوست‌های درخشان و نازکی ساختند که خیلی بادوام تر و نرم‌تر از پاپیروس بود و معروفترین آن‌ها کاغذ پرگامنت بود. پرگامنت از نام شهر پرگاموس گرفته شده که از مراکز تولید و توزیع این کاغذ بوده‌است.
در روایات و اخبار نوشته شده‌است که کتاب اوستا را قبل از اسلام بر روی ۱۲ هزار پوست گاو نوشته‌اند که این دلیل دیگری است که از قبل از اسلام در ایران، از پوست به جای کاغذ استفاده می‌شده‌است.
مردمان یونان به پاپیروس، کارتِس (cartes) می‌گفته‌اند و کلمه کارتس به زبان عربی قرطاس گفته شده‌است که در حقیقت همان پاپیروس است که از شهرهای واقع در دلتای مصر، آن را به یونان برده‌اند.
خط مصریان قدیم خط هیروگلیف (Hyroogleff) بوده‌است که بر روی پاپیروس‌ها نقش بسته است و به موجب دو سند یونانی که مربوط به قرن سوم میلادی ذکر شده در حال حاضر درموزه لیدنو استکهلم نگهداری می‌شود.
چینی‌ها اولین و نخستین جوامع بشری بودند که بیش از ۲ هزار سال پیش، کاغذهایی مانند کاغذهای امروزی ساختند. ایرانیان مسلمان شیوه ساختن کاغذ را در سده اول پس از اسلام از چینی‌ها یادگرفتند و آن را بهبود دادند. شهر سمرقند برای سال‌ها بزرگ‌ترین مرکز ساخت و خرید و فروش کاغذ بود. سپس، در شهرهای دیگر، از جمله بغداد، دمشق، قاهره، مراکش، جزیره سیسیل و شهرهای مسلمان نشین اسپانیا، کارخانه‌های کاغذسازی به راه افتاد. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که از قرن اول میلادی، در چین کاغذ وجود داشته‌است. در سال ۱۰۵ میلادی، یکی از درباریان، ماده جدیدی را به امپراتورچین معرفی کرد که از پارچه‌های کهنه، پوست درختان، کنف و علف تهیه می‌شد وروی آن میشدنوشت. به مرور زمان، شیوه تهیه کاغذ بهتر شد و ان را با الیاف گیاهانی مانند خیزران می‌ساختند. عرب‌ها این محصول را به اروپا بردند و در سال ۱۱۵۰ میلادی، غربیان نخستین کاغذ سازی را در اسپانیا بنا کردند. ماشین تولید انبوه کاغذ را چینی‌ها اختراع کردند. نخستین اسکناس نیز در سال ۱۰۲۴ میلادی در چین تهیه و مبادله شد.
ساخت کاغذ
الیافی که در ساخت کاغذ بکار می‌رود معمولاً طبیعی و شامل سلولوز است؛ و به دو روش شیمیایی و فیزیکی است. به این صورت که الیاف سلولوزی را در آب قرار می‌دهند تا رطوبت کافی جذب و حالت خمیری و نرم پیدا کند. سپس یر روی یک صفحه شبکه ای قرار می‌دهند تا خشک شود و حالت یکدست پیدا کنند. الیاف نیز با از دست دادن رطوبت خود به یکدیگر نزدیک می‌شوند و در نقاطی که روی یکدیگر قرار گرفته‌اند یک پیوند شیمیایی ایجاد می‌شود که این الیاف را به هم متصل می‌کند.
کلمه (کاغذ)
کاغذ کلمه‌ای است پارسی و ذکر این لغت یا «ورق» در کتب قدیمی عربی بسیار فراوان دیده می‌شود. خمیر کاغذ بیشتر از چوب سوزنی برگان به علت داشتن الیاف بلندتر ساخته می‌شود (به دلیل داشتن الیاف طولانی‌تر) کاغذ یکی ازمهم ترین فراورده‌های چوب است. برای ساختن کاغذ ابتدا تنه درخت را به وسیله دستگاه خردکن به خورده چوب و براده چوب تبدیل می‌کنند. سپس خرده چوب‌ها را به وسیله مواد شیمیایی و روشهای مختلف در برج پخت خمیر تجزیه می‌کنند و از آن‌ها الیاف سلولوزی به دست می‌آورند که خمیر کاغذ نام دارد. از درهم رفتن الیاف سلولوزی و بعد از پرس آن‌ها ورقه کاغذ ساخته می‌شود.
ابعاد کاغذ
اندازه کاغذ از نظر برش طبق استانداردهای مختلف طبقه‌بندی می‌شود. یکی از مهم‌ترین طبقه‌بندی‌های بین‌المللی، استاندارد A است. در این استاندارد، از A0 که بزرگ‌ترین اندازه است، هرچه عدد بزرگ‌تر می‌شود، ابعاد کاغذ نصف می‌گردد به‌طوری‌که:
A0:84.1*118.9 cm
A1:59.4*84.1 cm
A2:42*59.4 cm
A3:29.7*42 cm
A4:21*29.7 cm
A5:14.8*21 cm
A6:10.5*14.8 cm
البته برش‌های غیراستانداردی مثل A-1 نیز وجود دارد.
قطع کتاب
همان اندازه درازا و پهنای کتاب است.به بیان دیگر،قطع کتاب به‌طور کلی اندازه درازا در برابر پهنا (عرض) هر برگ سنجیده می‌شود،یا گاهی اندازه درازا در مقابل پهنا (عرض) جلد یک کتاب است
انواع قطع کتاب
اکنون رایج‌ترین قطع برای کتاب، در همه‌جا، قطع وزیری است که ابعاد آن از ۱۳×۲۰ تا ۲۰×۲۶ سانتیمتر متغیر است. قطع رقعی با ابعاد ۱۵×۲۲ و قطع جیبی با ابعاد ۵/۱۶×۱۱ سانتیمتر از دیگر قطع‌های رایج محسوب می‌شوند. معمولاً در چاپ کتاب‌های هنری و نفیس از قطع رحلی و برای کتاب‌های کودکان از قطع خشتی استفاده می‌شود. ابعاد ذکرشده برای هر قطع، تقریبی است، و در برخی منابع، اندازه‌های متفاوتی ارائه شده‌است
مشخصات کاغذ
کاغذ کاهی یا کاغذ روزنامه، کاغذی است که از تفاله چوب به دست می‌آید. به این صورت که از تفاله‌های چوب خمیری درست می‌کنند و سپس کاغذ را از آن تولید می‌کنند. کاغذهای نخودی یا بازیافتی یا قهوه‌ای نام های دیگراین کاغذاست . چاپ روی کاغذ کاهی که معمولاً با چاپ افست انجام می‌شود، برای کارهای سریع مانند چاپ روزنامه مفید است.
ناشران معمولاً از چاپگرهای ۴ رنگ و با کیفیت برای چاپ روی کاغذ کاهی استفاده می‌کنند که معمولاً چاپگرهای مدرن با سرعت بالا هستند.
این‌که این کاغذ از چه زمانی وارد بازار شد مورد استفاده قرار گرفت، شاید به سال ۱۸۴۴ برگردد که Charles Fenerty از ۶ سال قبل روی خمیر چوب کار می‌کرد تا بتواند از آن برای تولید کاغذ استفاده کند و در سال ۱۸۴۴ موفق به ثبت اختراع خود یعنی کاغذ کاهی شد.
این نمونه برای اولین بار در روزنامه هالیفاکس که در آن زمان یکی از مشهورترین روزنامه‌ها بود استفاده شد و این روزنامه با کاغذ کاهی چاپ شد.
از این کاغذ می‌توان برای کاغذ الگو، پیچیدن میوه‌ها، دور نان ساندویچ یا به عنوان کاغذ روزنامه یا حتی چرک‌نویس استفاده کرد .مهم ترین وجهه این کاغذاین است که برای محیط زیست مفید است چون یک کاغذ بازیافتی ست یا اگر بازیافتی نباشد، از الیاف نیشکر و پنبه تولیدشده؛ بنابراین باعث می‌شود تا تعداد درخت کمتری قطع شود.
امروزه از این کاغذ در صنعت چاپ و بسته‌بندی استفاده می‌شود و هنگام استفاده دور میوه یا ساندویچ، مانع خرابی محصول می‌شود. و به حفظ بهداشت کمک می‌کند.[۵]
این کاغذ برای چاپ آگهی‌ها بسیار مناسب است چون هم نازک است و هم کیفیت چاپ روی آن عالی ست و نسبت به کاغذهای دیگر، هزینه کمتری دارد
این کاغذ به‌طور کلی توسط یک فرایند آسیاب مکانیکی انجام می‌شود، یعنی بدون فرایندهای شیمیایی که اغلب برای حذف لیگنین از خمیر استفاده می‌شود. لیگنین باعث می‌شود کاغذ در معرض هوا یا نور خورشید شکننده و زرد شود. به‌طور سنتی، روزنامه از الیاف استخراج شده از گونه‌های مختلف چوب نرم درختان (
